Thành phố Hồ Chí Minh đang đặt mục tiêu chuyển đổi toàn bộ 400.000 tài xế công nghệ từ xe xăng sang xe điện trong ba năm tới. Đây là một mục tiêu đầy tham vọng, phù hợp với xu thế phát triển bền vững của các đô thị hiện đại. Tuy nhiên, nếu không có lộ trình hợp lý và chính sách hỗ trợ đồng bộ, việc chuyển đổi này có thể trở thành gánh nặng cho hàng trăm nghìn lao động vốn đã mong manh trước cơm áo gạo tiền.

Hiện tại, thành phố có khoảng 7,6 triệu xe máy và hơn 800.000 ô tô. Trong số đó, khoảng hơn 400.000 xe máy được sử dụng để chở khách và giao hàng qua các ứng dụng công nghệ. Mặc dù chỉ chiếm chưa đầy 5% tổng số phương tiện, nhưng lại đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc giúp thành phố vận hành thông suốt trong bối cảnh giao thông ngày càng quá tải.

Mỗi ngày, tài xế công nghệ rong ruổi trên đường từ sáng sớm đến tối muộn. Họ không chỉ đưa đón hành khách, giao hàng cho các doanh nghiệp thương mại điện tử mà còn góp phần giảm nhu cầu sở hữu xe cá nhân của người dân. Tuy nhiên, đây lại là nhóm lao động dễ bị tổn thương nhất trong xã hội. Thu nhập trung bình của tài xế công nghệ hiện chỉ khoảng 8,7 triệu đồng mỗi tháng, thấp hơn mức trung bình 10,9 triệu đồng của thành phố.

Phần lớn trong số họ là lao động ngoại tỉnh, phải trang trải chi phí sinh hoạt đắt đỏ nên gần như không có tích lũy. Một chiếc xe máy điện tiêu chuẩn hiện có giá cao hơn thu nhập trung bình hàng tháng của họ – một rào cản tài chính không nhỏ. Nếu bắt buộc chuyển đổi sang xe điện trong khi chưa có hỗ trợ cụ thể, nhiều người sẽ phải vay mượn hoặc bỏ nghề.

Chính sách chuyển đổi, nếu thực hiện theo hướng bắt buộc, có thể tác động trực tiếp đến sinh kế của hàng trăm nghìn người. Với nhiều tài xế, chiếc xe không chỉ là phương tiện mưu sinh mà còn là tài sản lớn nhất mà họ sở hữu. Việc rời bỏ nghề không chỉ đẩy những lao động này vào cảnh khó khăn mà còn gây xáo trộn chuỗi dịch vụ vận tải – logistics vốn đang giúp thành phố vận hành trơn tru.

Người tiêu dùng cũng sẽ bị ảnh hưởng khi dịch vụ giao hàng và chở khách bị gián đoạn. Ở góc độ pháp lý, câu chuyện càng cần được cân nhắc thận trọng. Hiến pháp, Luật Doanh nghiệp và Luật Đầu tư đều bảo vệ quyền tự do kinh doanh của các doanh nghiệp cung cấp nền tảng, trong khi xe máy xăng hiện vẫn là phương tiện hợp pháp theo Luật Giao thông đường bộ và Luật Bảo vệ môi trường.

Một quyết định hành chính cứng nhắc có thể xung đột với các quy định hiện hành, đồng thời tạo ra rào cản tiếp cận việc làm đối với nhóm lao động yếu thế. Thế giới đã có những kinh nghiệm thành công về chuyển đổi xe điện, điển hình là Thâm Quyến (Trung Quốc) và New Delhi (Ấn Độ). Thâm Quyến đã trợ cấp tối đa tương đương 7 triệu đồng cho mỗi xe điện hai bánh và thêm hơn 5 triệu đồng cho việc tiêu hủy xe xăng cũ.

Tài xế công nghệ được vay ưu đãi, giảm 30% giá điện sạc và chính quyền còn miễn phí đất để lắp đặt trạm đổi pin tại các siêu thị, bãi đỗ xe. New Delhi cũng áp dụng chính sách tương tự với mức trợ cấp từ 3 đến 9 triệu đồng mỗi xe, miễn phí đường bộ khoảng 600.000 đồng mỗi năm và hỗ trợ vay mua xe điện với lãi suất thấp.

Chương trình FAME II của Ấn Độ dành tới hơn 60% ngân sách cho trợ giá mua xe và hơn 30% cho phát triển hạ tầng sạc. Chuyển đổi sang phương tiện xanh là xu thế không thể đảo ngược, nhưng thành công hay thất bại phụ thuộc vào cách thực hiện. Một lộ trình mềm dẻo, nhân văn, đặt sinh kế người lao động vào trung tâm là điều kiện tiên quyết.

Các chuyên gia cho rằng, trước mắt, nên ưu tiên chuyển đổi với nhóm tài xế chạy toàn thời gian và xe đã sử dụng trên 10 – 12 năm, những đối tượng có tần suất di chuyển cao và gây phát thải lớn. Song song đó, cần đa dạng lựa chọn phương tiện, trong đó xe hybrid có thể là giải pháp trung gian, giúp giảm phát thải mà không tạo ra gánh nặng tài chính quá lớn.

Thành phố cũng cần tính đến các gói hỗ trợ tài chính như trợ giá trực tiếp, hỗ trợ tiêu hủy xe cũ và gói vay ưu đãi dành riêng cho tài xế công nghệ, đặc biệt là nhóm lao động ngoại tỉnh. Phát triển hạ tầng sạc đồng bộ tại các chợ, bến xe, siêu thị – những nơi tài xế thường xuyên lui tới – cũng là bước đi cấp thiết.

Giấc mơ về một thành phố xanh sẽ không thể thành hiện thực nếu những người trực tiếp tham gia vận hành đô thị bị ra rìa. Một chính sách có lý, có tình, có lộ trình rõ ràng sẽ vừa giúp bảo vệ môi trường, vừa đảm bảo sinh kế cho người lao động, đồng thời tạo cơ hội phát triển công nghiệp xanh trong nước.

Nếu TP. HCM làm tốt, biết đâu trong vài năm tới, thành phố này sẽ được nhắc đến như một biểu tượng giao thông xanh của cả nước, thậm chí là cả khu vực Đông Nam Á trong tư cách một thành phố không chỉ năng động, sôi động mà còn đáng sống.

Trong bối cảnh hiện nay, nhiều mẫu xe máy điện hoàn toàn có khả năng đáp ứng tốt nhu cầu di chuyển hàng ngày cho lực lượng tài xế công nghệ và giao hàng. Điều này trở nên quan trọng hơn khi chính quyền Hà Nội dự kiến áp dụng lệnh cấm xe xăng trong thời gian tới. Theo đó, từ ngày 1.7.2026, xe máy và mô tô sử dụng động cơ đốt trong sẽ bị cấm lưu thông trong phạm vi đường Vành đai 1. Đến ngày 1.1.2028, lệnh cấm này sẽ được mở rộng đến Vành đai 2 và vào năm 2030, sẽ áp dụng cho khu vực Vành đai 3, như chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ trong Chỉ thị số 20/CT-TTg.

Song song với kế hoạch cấm xe xăng, chính quyền cũng sẽ ban hành các chính sách hỗ trợ người dân chuyển đổi sang phương tiện thân thiện với môi trường, phát triển mạng lưới giao thông công cộng và hạ tầng trạm sạc cho xe điện. Đây là những bước đi cần thiết nhằm giảm thiểu tác động của việc cấm xe xăng đối với người dân và lực lượng tài xế công nghệ, giao hàng.

Lực lượng tài xế công nghệ và giao hàng hiện nay phụ thuộc phần lớn vào xe máy xăng để mưu sinh. Mặc dù xe máy xăng có tính tiện dụng và phù hợp với thói quen sinh hoạt hàng ngày, nhưng chi phí vận hành tăng cao do giá xăng biến động liên tục và yêu cầu bảo dưỡng phức tạp đã trở thành gánh nặng cho tài xế. Vì vậy, xe máy điện đang trở thành lựa chọn thay thế với nhiều ưu điểm nổi bật.

Xe máy điện có chi phí vận hành chỉ khoảng 70-100 đồng mỗi km, thấp hơn rất nhiều so với xe máy xăng (khoảng 550-650 đồng/km). Điều này giúp tài xế tiết kiệm chi phí và tăng thu nhập. Hơn nữa, xe điện không yêu cầu thay dầu và bảo dưỡng động cơ phức tạp, giảm thiểu chi phí bảo dưỡng. Nhờ sử dụng mô-tơ điện, xe máy điện có tốc độ phản hồi tức thì, tăng tốc linh hoạt trong điều kiện nội thành, rất phù hợp với nhu cầu di chuyển trong thành phố.

Tuy nhiên, vẫn còn những hạn chế mà tài xế cần cân nhắc khi sử dụng xe máy điện. Thời gian sạc pin dài hơn so với đổ xăng và quãng đường di chuyển bị giới hạn là một số hạn chế. Trên thị trường hiện có nhiều mẫu xe điện với pin dung lượng lớn, cho phép di chuyển hơn 200 km sau một lần sạc. Người dùng cần chủ động kế hoạch sạc pin để đảm bảo việc di chuyển không bị gián đoạn.

Mặc dù còn một số hạn chế, xe máy điện là lựa chọn phù hợp với xu hướng phát triển của thị trường và xã hội. Đối với tài xế công nghệ, xe máy điện không chỉ giúp tiết kiệm chi phí mà còn là bước đi cần thiết để đảm bảo công việc ổn định khi các hạn chế đối với xe xăng được áp dụng. Trong tương lai, khi hạ tầng trạm sạc được phát triển rộng rãi hơn, xe máy điện sẽ càng trở thành lựa chọn lý tưởng cho lực lượng tài xế công nghệ và giao hàng.